Toekomst kerkgebouw
1 Inhoud van de opdracht en aandachtspunten
1.a Wat verstaan we onder “kerkgebouw en omgeving”?
Tot het kerkcomplex in Haarle behoort naast het kerkgebouw, het kerkzaaltje, de woning van de pastor, ook de grond onder het dorpshuis Cultura (het gebouw is eigendom van st. Dorpshuis), en het kerkhof.
Als het gaat om de omgeving van de kerk dan richten we ons op het gebied dat direct aansluit op het bezit van de parochie.
Samengevat behoord tot ons “plangebied”:
– Kerk met omliggend groen,
– Kerkplein, plus parkeerstrook langs de kerkweg tot aan het monument,
– Woning pastor met tuin aan voor en achterzijde,
– Tuin achter de kerk,
– Kerkhof,
– De woning met tuin van de familie Van Haaften
– Perceel van dorpshuis Cultura,
– Kerkweg, Molenweg en het Kerk laantje.
– Het terrein van de CLWV
1.b Wie heeft de zeggenschap over het kerkgebouw?
Het kerkcomplex is in bezit van de Parochie Heilig Kruis. De organisatie van de katholieke kerk kent de volgende lagen:
Locatieraad Haarle: Zij zijn namens de parochie verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van het onroerend goed van de kerk in Haarle. Hun budget komt uit de actie Kerkbalans. De Locatieraad bemoeit zich niet met andere kerk-zaken. De Locatieraad is het eerste aanspreekpunt voor de werkgroep. Twee leden van de Locatieraad hebben zitting in de werkgroep.
Parochie Heilig Kruis: Is ontstaan door een fusie van 9 verschillende voormalige Sallandse parochies. Zij staat boven de locatieraad. De parochie beslist over aanpassingen van het kerkgebouw en het zgn. groot onderhoud van het kerkgebouw.
Bisdom Utrecht: Parochie Heilig Kruis is een onderdeel van het Bisdom Utrecht. Het Bisdom is de formele eigenaar van de kerk. Zij bepaald ook of een kerk wordt gesloten (Dat houdt in dat de kerk eerst wordt onttrokken aan de eredienst en vervolgens wordt verkocht). Als globale regel hanteert het bisdom de regel dat zij de kerk sluit wanneer de betrokken geloofsgemeenschap het onderhoud en beheer van de kerk niet meer zelf kan opbrengen. Dit laatste is steeds vaker het geval, vandaar dat er steeds meer kerken sluiten. Het bisdom heeft ook bepaald dat de kerk uitsluitend gebruikt mag worden voor kerkelijke activiteiten. Dat betekent dat er geen sprake kan zijn van een soort overgangssituatie, waarin de kerk alvast wordt gebruik voor andere activiteiten, om zodoende een geleidelijk overgang te vormen naar definitief ander gebruik.
1.c Wat is de rol en invloed van de werkgroep?
Zowel Werkgroep 4, als de organisatie van Dorpsplan-Plus, als het Plaatselijk Belang Haarle hebben geen eigendom in het plangebied. De enige manier waarop zij invloed kunnen uitoefenen is door de eigenaren te overtuigen met goede plannen, ze motiveren en ondersteunen met het realiseren van deze plannen.
Zoals gezegd is het kerkcomplex eigendom van het Bisdom, die de Locatieraad als aanspreekpunt heeft aangewezen. Als het gaat om het kerkhof dan gelden daar tevens zogenaamde grafrechten, die de mogelijkheden voor een herinrichting van het kerkhof sterk beperken.
De gemeente is eigenaar van de Kerkweg en de Molenweg. Als de werkgroep hier iets aan wil veranderen dan zal zij met voorstellen aan de gemeente moeten komen.
Andere eigenaren in het gebied zijn de fam. Van Haaften, de CLWV en aanwonenden.
1.d Wat is het belang van onze opdracht?
De kerk en haar omgeving vormen een beeldbepalend deel van het dorp. De kwaliteit van de kerk en haar omgeving bepalen voor een belangrijk deel de uitstraling van ons dorp. Om die reden is het van groot belang om deze kwaliteit te bewaken en eventueel te verbeteren.
De kerk wordt steeds minder bezocht. De geloofsgemeenschap vergrijst sterk. Toen de werkgroep in 2013 van start ging overwoog het bisdom om de kerken versneld te sluiten. Er gingen geluiden dat de kerk in Haarle wel eens binnen 5 jaar gesloten en verkocht zou kunnen worden. Op dat moment was de insteek dat als wij niets doen, wij over 5 jaar te laat zijn wanneer de parochie de kerk aan het hoogst biedende gaat verkopen. Is dat wat het dorp wil, of wil zij invloed op de kwaliteit van het kerkgebouw, wil zij het kerkgebouw behouden en eventueel ergens anders voor gebruiken?
In 2015 werd het beleid van het bisdom bijgesteld. De kerken zouden minder snel sluiten. Ze zouden pas sluiten wanneer de geloofsgemeenschap het beheer en onderhoud van het kerkgebouw niet meer kan opbrengen en wanneer er geen pastoor meer beschikbaar is voor de eredienst.
2 De aanpak van de opdracht
2.a Eerst hebben we zelf nagedacht
De werkgroep heeft eerst antwoord op de volgende vragen gezocht:
- welke eisen stellen we aan het resultaat van de opdracht? Wat vinden we belangrijk?
- welke ideeën hebben we als het gaat om alternatief gebruik van het kerkgebouw?
- welke ideeën hebben we als het gaat om verbetering van de omgeving van de kerk?
De ideeën van de werkgroep leden zijn onderstaande “Zoekrichtingen” afgeleid, waarbij de werkgroep unaniem van mening is dat er minimaal een kerkruimte van 100 tot 200 personen in Haarle moet blijven, en dat het beeldbepalende kerkgebouw gehandhaafd moet worden.
- Mogelijkheden voor alternatief gebruik van de kerk zoals: Sociaal-/culturele- , Recreatieve- en woonfuncties.
- “Een kleine kerk in de grote Kerk” voor 100-200 personen in het bestaande kerkgebouw creëren,
- Herinrichten omgeving kerk.
2.b Onderzoek van Het Oversticht naar de toekomst van het kerkgebouw:
Als werkgroep kwamen we al snel tot de ontdekking dat we voor de zoektocht naar de toekomst van het kerkgebouw de hulp van deskundigen nodig waren. We hebben de hulp van Het Oversticht uit Zwolle ingeroepen. Het Oversticht deed al onderzoek in meerdere plaatsen naar de toekomst van de kerkgebouwen in deze plaatsen. In een tweetal werksessies hebben we als werkgroep onze bijdrage in dit onderzoek kunnen leveren. Al snel bleek dat we de toekomst van het kerkgebouw niet alleen moeten bouwen op de mening van de werkgroep, maar dat een breder draagvalk onder de inwoners van Haarle van groot belang is. Er werd besloten om een enquête onder de inwoners van Haarle te houden, om deze inwoners naar hun mening over de toekomst van het kerkgebouw te vragen.
2.c Enquête Toekomst Kerkgebouw:
In september 2015 werd, naar voorbeeld van Mariënheem, deze enquête gehouden.
De inwoners kregen vragen voorgeschoteld over hun mening over het geloof, de kerk als instituut, het kerkgebouw en de geloofsgemeenschap.
De resultaten van de enquête zijn door vier studenten bestuurskunde van de Saxion Hogeschool vastgelegd in het rapport “Toekomst van de kerk in Haarle” (mei 2016).
Uit de enquête bleek onder andere dat de inwoners van Haarle zeer gehecht zijn aan hun kerkgebouw. Een grote meerderheid is van mening dat het gebouw voor Haarle behouden moet blijven, ook al wordt het niet meer door de geloofsgemeenschap gebruikt.
2.d Vervolg van het onderzoek van het Oversticht:
Het Oversticht heeft de resultaten van de enquête verwerk in haar eindverslag “Kerk als baken in de buurt” (dd. 24 april 2016).
Zoals boven beschreven wijzigde, onder invloed van veel kritiek uit de geloofsgemeenschap en uit Rome, het beleid van het bisdom als het gaat om het sluiten van kerkgebouwen. Kerkgebouwen zouden nu pas gesloten worden wanneer de plaatselijke geloofsgemeenschap het geld voor het onderhoud en beheer van het gebouw niet meer kan opbrengen en wanneer er geen pastoor meer beschikbaar is voor de eredienst.
Het kerkgebouw in Haarle is relatief onderhoudsvriendelijk. Voorlopig brengt de Kerkbalans ruim meer op dan de kosten voor beheer en onderhoud. Het is moeilijk in te schatten wanneer het moment daar is dat de kerk gesloten gaat worden, maar zolang dat niet duidelijk is kunnen er geen concrete plannen gemaakt worden. Het advies van Oversticht aan de Parochie is dan ook om het voornemen tot sluiting van het kerkgebouw tijdig (minimaal één jaar van te voren) aan te kondigen, zodat de dorpsgemeenschap tijd krijgt om concrete plannen voor het overnemen van het eigendom en alternatief gebruik uit te werken.
In haar eindverslag adviseert het Oversticht, op aangeven van de Werkgroep, om op korte termijn een genoeglijke ruimte in de kerk te creëren voor de wekelijkse missen. Deze kleine ruimte moet het kerkbezoek aangenamer maken, zodat er meer mensen naar de kerk blijven gaan. Een grotere kerkgang betekent een actievere geloofsgemeenschap wat uiteindelijk een langer gebruik van het kerkgebruik betekent. Dat is wat de inwoners van Haarle volgens de enquête uiteindelijk willen.
2.e Onderzoek naar een genoeglijke ruimte in de grote kerk:
Voor dit onderzoek hebben we de hulp ingeroepen van de Technische Universiteit Eindhoven. Vijf architectuur studenten van de afdeling bouwkunde waren bereid om de opdracht op te pakken om een ontwerp voor een “kleine kerk in de grote kerk” te maken. Het heeft uiteindelijk 5 prachtige ideeën opgeleverd, netjes vastgelegd in vijf afzonderlijke rapporten. Deze rapporten zijn beschikbaar.
Het behoorde niet tot de opdracht van de werkgroep om deze ideeën verder uit te werken. De rapporten zijn overgedragen aan de Locatieraad, die de verdere uitwerking op zich heeft genomen.
2.f Ambitieplan voor de herinrichting van de omgeving van het kerkgebouw “de kern van Haarle”.
De werkgroep heeft vervolgens haar pijlen gericht op het maken van een plan voor de herinrichting van de omgeving van de kerk. Uiteindelijk zijn er drie plannen geproduceerd:
1- Plan van Miek Witsenburg ( Architect van stedelijke landschappen in Amsterdam) voor de herinrichting van de Kerkweg en het kerkplein.
2- Plan van Leo Kemper, als aanvulling op het plan van Miek Witsenburg, voor inrichtingselementen op het kerkplein.
3- “Ambitieplan kern Haarle” van Odin Landschapsarchitecten voor de herinrichting van de Molenweg en omgeving ( o.a. Molenweg, terrein CLWV, terrein Cultura).
Alle plannen vormen samen een ambitie-plan, een plan dat richting moet geven aan toekomstige initiatieven voor de herinrichting van delen uit deze plannen.
3 Hoe nu verder?
3.a Toekomst kerkgebouw
Als het gaat om de toekomst van het kerkgebouw zal het aan de dorpsgemeenschap zijn om tijdig actie te ondernemen op het moment dat het bisdom te kennen geeft het kerkgebouw te willen sluiten. De werkgroep heeft haar huiswerk ( ideeën lijst, rapport Oversticht, plan van aanpak) hiervoor achtergelaten, zodat een vliegende start gemaakt kan gaan worden.
3.b Een genoeglijke ruimte in de grote kerk: Zoals hiervoor vermeld heeft de Locatieraad de verdere uitwerking van de ideeën van de TU-studenten opgepakt.
3.c Herinrichting van de omgeving van het kerkgebouw: De werkgroep heeft een goede basis gelegd voor de verbeterde herinrichting van de omgeving de kerk. Dit werk is daarmee nog niet af. De werkgroep stelt voor om als vervolg op deze werkgroep een nieuwe werkgroep onder het Plaatselijk Belang in het leven te roepen, die actief aan de slag gaat met het concreet maken van de plannen. Deze werkgroep zal in overleg moeten treden met betrokken partijen (o.a. aanwonenden, grondeigenaren, de locatieraad, de gemeente) om draagvlak voor de plannen te vinden en in overleg met deze partijen stap voor stap de plannen te realiseren.
Downloads
Ambitieplankaart Haarle_01062017
Bart Nelissen Compleet
Eindverslag Kerk als baken in de Buurt
Michelle van der Cammen Compleet
Michiel Visser Compleet
Overzicht ontwerp
Miek Witsenburg augustus 2016
Przemyslaw Wilk Compleet
RAPPORT Toekomst kerk Haarle 27 mei 2016
Teun Vermeer Compleet